1. Thư răn dạy con “Giới tử thư” của Gia Cát Lượng
Nguyên văn:
Phù quân tử chi hạnh, tĩnh dĩ tu thân, kiệm dĩ dưỡng đức, phi đạm bạc vô dĩ minh chí, phi ninh tĩnh vô dĩ trí viễn.
Phù học tu tĩnh dã, tài tu học dã, phi học vô dĩ quảng tài, phi chí vô dĩ thành học.
Dâm mạn tắc bất năng lệ tinh, hiểm táo tắc bất năng trị tính.
Niên dữ thời trì, ý dữ nhật khứ, toại thành khô lạc, đa bất tiếp thế, bi thủ cùng lưu, tương phục hà cập?
Dịch nghĩa:
Phẩm hạnh của người tài đức song toàn là dựa vào nội tâm an tĩnh, tinh lực tập trung để tu dưỡng thân tâm, dựa vào tác phong cần kiệm chất phác để bồi dưỡng đức hạnh. Không coi nhẹ danh lợi thế tục thì không thể sáng tỏ chí hướng của mình.
Thân tâm không yên tĩnh thì không thể thực hiện được lý tưởng lớn lao cao xa. Học tập cần phải chuyên tâm dốc chí. Để tăng trưởng tài năng thì cần phải khắc khổ học tập. Không nỗ lực học tập thì không thể tăng trưởng tài trí. Không sáng tỏ chí hướng thì không thể có được thành tựu trong học tập.
Truy cầu hưởng lạc quá độ và lười nhác phóng túng thì không thể phấn chấn tinh thần. Buông tuồng hấp tấp thì không thể tu dưỡng được tính tình.
Tuổi hoa trôi đi theo thời gian, ý chí tiêu tan cùng năm tháng, cuối cùng giống như cây khô tàn lá héo, trở thành người vô tích sự, không có bất kỳ tác dụng gì đối với xã hội. Đến lúc đó ru rú trong xó nhà nhỏ bé của mình, đau buồn than thở thì còn có tác dụng gì nữa đâu?
Chú thích: Gia Cát Lượng tên chữ là Khổng Minh, người Lang Gia. Ông là nhà chính trị, nhà quân sự nổi tiếng thời Tam Quốc, làm quan đến chức thừa tướng. Bài văn “Giới tử thư” này là ông viết thư gửi cho con trai là Gia Cát Kiều.
2. Thư răn dạy cháu trai “Giới ngoại sanh thư” của Gia Cát Lượng
Nguyên văn:
Phù chí đương tồn cao viễn, mộ tiên hiền, tuyệt tình dục, khí nghi trệ. Sử thứ cơ chi chí, yết nhiên hữu sở tồn, trắc nhiêu hữu sở cảm.
Nhẫn khuất thân, khứ tế toái, quảng tư vấn, trừ hiềm lận, tuy hữu yêm lưu, hà tổn ư mỹ thú, hà hoạn ư bất tế.
Nhược chí bất cường nghị, ý khí bất khảng khái, đồ lục lục trệ ư tục, mặc mặc ư tình, vĩnh thoán phục dung, bất miễn ư hạ lưu.
Dịch nghĩa:
Làm người cần phải có chí hướng cao thượng lớn lao xa xôi, ngưỡng mộ các bậc tiên hiền, giới cấm các ham muốn dục vọng, vứt bỏ các nhân tố ngăn cản mình tiến bước, khiến chí hướng mình hiển lộ và lưu tồn trên thân mình, rung động nơi sâu thẳm nội tâm mình.
Cần biết co biết duỗi, vứt bỏ những thứ nhỏ nhặt, thỉnh giáo, tham vấn rộng rãi khắp mọi người, trừ bỏ nghi kỵ và keo kiệt. Như vậy cho dù gặp phải trắc trở phải dừng bước cũng sẽ không tổn hại đến chí hướng vui thú tốt đẹp của mình, sao phải lo lắng không đạt được mục đích.
Nếu chí hướng không kiên nghị vững vàng mạnh mẽ, ý chí không khảng khái hiên ngang, như vậy sẽ tầm thường vô tích sự trôi theo dòng thế tục, lặng lẽ bị tình cảm ham dục trói buộc, như vậy ắt sẽ mãi mãi trầm luân trong đám phàm phu tục tử, thậm chí không tránh khỏi trở thành kẻ dung tục.
Theo Minh Huệ