Lão Tử giảng, người có trí tuệ sáng suốt cần phải làm được ba điều là “thủ ngu”, “thủ tĩnh” và “thủ nhu”. Đây cũng là ba đại trí huệ vô cùng tiêu biểu trong tư tưởng triết học Đạo gia.
Lão Tử tên thật là Lý Nhĩ, tự Bá Dương, sống vào thời Xuân Thu, là người sáng lập Đạo giáo, đồng thời là tác giả cuốn “Đạo Đức Kinh”, một tác phẩm kinh điển truyền đời. Trong các lời dạy của mình, Lão Tử thường khuyên người ta phải biết tu thân dưỡng tính, sống thuận theo tự nhiên, chất phác, không tranh giành.
Lão Tử còn giảng, người có trí tuệ sáng suốt cần phải làm được ba điều là “thủ ngu”, “thủ tĩnh” và “thủ nhu”. Đây cũng là ba đại trí huệ vô cùng tiêu biểu trong tư tưởng triết học Đạo gia.
1. Thủ ngu: Quân tử đức cao diện mạo như kẻ khờ
Tư tưởng triết học của Lão Tử là triết học “thấp điệu”, tức khiêm nhường, nguyện ý hạ mình ở dưới. Từ đầu tới cuối, Lão Tử đều chủ trương ẩn dật, không tranh.
Trong “Sử ký” có viết rằng, thời trẻ Khổng Tử từng thỉnh giáo Lão Tử về đạo lý làm người. Lão Tử nói: “Lương cổ thâm tàng nhược hư, quân tử thịnh đức dung mạo nhược ngu”, ý rằng, cao nhân không thích khoa trương, người buôn giỏi thường khéo giữ của quý giá như không có gì, bởi vì họ biết rằng khoa trương chỉ khiến kẻ xấu dòm ngó.
Một người quân tử có phẩm hạnh cao thượng sẽ hiểu rõ ràng đạo lý của việc ẩn giấu. Bề ngoài của họ thoạt nhìn thì tựa như ngu xuẩn, trì độn. Bởi vì họ hiểu rằng con người thường có tâm đố kỵ tranh đấu rất lớn, cho nên người thông minh sẽ thường ở trong “bất tri bất giác” tạo nên sự tranh đấu, dễ dàng khiến bản thân mình trở thành mục tiêu của sự chỉ trích.
Lão Tử còn nói với Khổng Tử rằng, một người phải phải bỏ được tính khí kiêu ngạo và tâm dục vọng thì mới có thể trở thành Thánh nhân. Đây cũng chính là tư tưởng “Đại trí nhược ngu”, người có tài trí cao nhưng luôn khiêm tốn, vẻ ngoài biểu hiện ra giống như một người ngu dốt nhưng thực ra lại là người có trí tuệ phi phàm.
2. Thủ tĩnh: Gặp việc lớn nhất định phải có tĩnh khí
Lão Tử nói: “Thục năng trọc dĩ trừng? Tĩnh chi từ thanh”. Tạm dịch: Ai có thể làm nước đục trong trở lại ngoài cách tĩnh lại từ từ. Như vậy, mỗi khi đối diện với đại sự ắt phải có tĩnh khí.
Một ly nước vẩn đục chỉ có dựa vào cách lắng đọng lại từ từ thì mới có thể khiến nó dần trong trở lại. Tâm của con người cũng lại như thế, khi tâm người không tĩnh giống như cốc nước vẩn đục mà quan sát mọi việc thì sẽ chẳng thể nhìn thấu được vạn sự thế nhân, lý cũng không thuận. Chỉ khi tâm như nước trong suốt, như gương mới soi rọi vạn sự vạn vật, mới thấy rõ mọi sự tình.
Trong “Đạo Đức Kinh” viết: “Tĩnh vi táo quân”, ý nói tĩnh chính là chủ thể chỉ huy sự vận động. Tĩnh có thể khắc chế được tính khí nóng nảy, manh động của con người, giúp con người dần dần khôi phục được lý trí của mình. Một người có tính khí trầm tĩnh và một người có tính khí nóng nảy ở với nhau, ắt người có tĩnh khí sẽ luôn chiếm ưu thế thượng phong.
Thời cổ đại, trên mũ của hoàng thượng luôn có một chuỗi rèm hạt ngọc đằng trước, mục đích của nó cũng chính là thông qua bức rèm ngọc nhỏ này giúp hoàng thượng có được tĩnh khí, không hành xử vội vàng.
Tăng Quốc Phiên từng nói: “Tâm tĩnh tắc thể sát tinh, khắc trị diệc tỉnh lực”, ý ở đây có nghĩa là chỉ có người có tâm tĩnh mới có thể suy xét kỹ càng vấn đề, phát hiện vấn đề và xử lý những vấn đề tinh vi. Làm được như vậy có thể giúp nâng cao hiệu quả công việc, giảm thiểu tối đa thời gian và sức lực.
3. Thủ nhu: Mềm mỏng thắng cương cường
Tương truyền vào ngày sinh nhật lần thứ 80 của Lão Tử rất nhiều người đến chúc mừng. Mọi người xôn xao hỏi Lão Tử về bí quyết sống thọ. Lão Tử không nói gì, ông chỉ hé miệng cho mọi người xem, nhưng mọi người không hiểu gì.
Lão Tử giải thích: “Hàm răng cứng chắc đã không còn nữa, nhưng chiếc lưỡi mềm mại vẫn không tổn hao gì. Đây chính là đạo lí mềm thắng cứng, nhu thắng cương”.
Lão Tử ca ngợi nước, phụ nữ và trẻ em, chính là vì ông nhìn thấy được sức mạnh của sự mềm mại. Mềm mại chính là đại trí huệ của sinh mệnh, cũng như một cái cây khô thì rất dễ bị gió làm cho gãy, tuy nhiên cây còn sống biết thuận theo chiều gió mà lay chuyển thì lại chẳng hề gì. Đạo lý làm người và cây cũng lại như thế, những thứ có sinh mệnh thì đều mang một thân thể mềm mại, chết rồi thì liền biến thành khô cứng.
Nước chảy đá mòn, nước tuy mềm mại nhưng lại có thể xuyên thủng được đá. Vậy nên mềm chính là sức mạnh cường đại. Trên đời này không có thứ gì mềm mại hơn nước mà lại có thể mạnh hơn nước. Nước có thể khắc chế được những thứ cứng rắn nhất trên đời.
“Binh vô thường hình, thủy vô thường thế”, vì những thứ mềm mỏng có thể dễ dàng uyển chuyển biến hóa cho nên có thể thích ứng với vạn sự. Còn thứ cứng rắn lại khó có thể biến hóa. Đây cũng là điều trong binh pháp Tôn Tử: “Vô hình thắng hữu hình”.
Cuộc sống vốn dĩ rất giản đơn, bậc cao nhân có trí huệ thì đều biết chọn cho mình một cuộc sống trí huệ đơn giản nhất.