Đối thoại tuyệt vời Khổng tử và Lão tử

Nước Thiện với vạn vật mà không tranh giành(internet)

Một ngày vào năm 538 trước CN, Khổng tử nói với đệ tử Nam Cung Kính Thúc: “Nhà Chu có quan thú ẩn chứa Lão Đam, thông kim bác cổ, biết khởi nguồn của Lễ Nhạc, hiểu sự thiết yếu của đạo đức. Nay nước Ngô muốn tới Chu cầu được dạy dỗ, ngươi muốn đi cùng chăng?” Nam Cung Kính Thúc vui mừng đồng ý và báo với vua nước Lỗ. Lỗ vương đồng ý cho anh ta đi, còn cấp cho một cỗ song mã và đứa trẻ quản xe, rồi Nam Cung bồi tiếp Không tử lên đường. Lão tử thấy Khổng Khâu từ ngàn dặm xa xôi tới thì rất cao hứng, thì dạy dỗ và lại dẫn Khổng Khâu bái phỏng đại phu Trường Hoằng. Trường Hoằng rất giỏi về Nhạc lý, dạy Khổng Khâu Nhạc luật, Nhạc lý; Ngoài ra dẫn Khổng Khâu quan sát điển lễ của thần, khảo sát nơi tuyên giáo, tìm hiểu lễ nghi trong miếu, khiến Khổng Khâu cảm thán không dứt, thu hoạch không ít.

Khổng tử lưu tại đây vài ngày rồi hướng tới Lão tử từ biệt. Lão Đam đưa ông tới ngoài cửa, tặng ông vài lời: ” Ta nghe nói, người phú quý đưa tiễn người thì dùng tiền tài, người nhân nghĩa đưa tiễn người thì dùng lời. Ta không phú không quí, không tiền tài tống biệt ngươi; Mong lấy lời mà tiễn biệt. Trong thế gian hiện nay, người thông minh mà sâu sắc, họ sở dĩ gặp nạn tới chết cũng vì sự giễu cợt dè bỉu của người vậy; Người thiện biện mà thông đạt, họ sở dĩ gặp họa tới thân cũng tại khen tụng của người ác vậy. Làm thầy chớ cho mình là cao; làm thần chớ cho mình là trên. Mong ngươi nhớ rõ.” Đại ý nói rằng tôi không có gì tốt lúc tiễn biệt ông, nên dùng mấy lời, không cần bài báng người khác, cũng không cần khen tụng quá phận người khác, không cần tự kiêu tự ngạo. Khổng Khâu nói: “Đệ tử nhất định cẩn trọng nhớ trong tâm.”

Lúc Khổng tử đi đến bờ sông Hoàng Hà, nhìn nước sông cuồn cuộn, sóng cuốn đuổi nhau, khí thế như vạn mã bôn đằng, âm thanh như hổ gầm sấm vang. Khổng Khâu đứng bên bờ hồi lâu, bất giác cảm thán nói: “Chảy đi hoài như thế kia, ngày đêm không ngừng! Nước Hoàng Hà chảy không nghỉ, người trẻ tiếp nối chẳng dừng, nước sông không biết chảy về đâu, đời người không biết về chốn nào?” Đại ý nói rằng nước sông không phân ra ngày đêm mà chảy hay ngưng, sinh mệnh đời người cũng như thế, không biết cuộc đời con người sẽ đi đến đâu. Nghe Khổng Khâu nói mấy lời như vậy, Lão tử nói: ” Đời người trong trời đất, cùng với trời đất là một thể. Trời đất, cũng là vật tự nhiên vậy, đời người cũng là vật tự nhiên vậy. Người có biến đổi từ ấu[thơ], tiểu[nhi đồng,thiếu niên], tráng[niên], lão[già] giống như trời đất có xuân hạ thu đông thay thế nhau, cớ gì phải bi ai? Sinh ở tự nhiên, tử ở tự nhiên, điều gì cũng tự nhiên thì thuận theo bản tính của nó thì không thể loạn; không thuận tự nhiên, chạy qua chạy lại giữa Nhân và Nghĩa thì bản tính sẽ bị trói buộc. Trong tâm có công danh, thì tâm sinh phiền muộn; trong tâm có danh lợi, dục vọng thì phiền não tăng lên”. Khổng Khâu giải thích :”Tôi lo Đại Đạo không triển diễn, Nhân Nghĩa không được thi hành, chiến loạn không dừng, loạn quốc không trị được vậy, nhân sinh vốn đoản tam[ngắn ngủi, tạm bợ], không thể làm gì cho thế gian, không thể vì dân và cảm thán cho họ”.

Lão tử nói: “Trời đất không có người đẩy mà tự chuyển, nhật nguyệt không có người thắp mà tự sáng, tinh tú không người sắp đặt mà có trình tự, cầm thú không người tạo mà tự sinh, đây chính là tự nhiên vậy, hà cớ gì lao khổ vì cái gì? người có sinh, có vô, có vinh, có nhục, đều có lý của tự nhiên, chính là đạo của tự nhiên vậy. Thuận theo lý của tự nhiên đi theo, tuân theo đạo của tự nhiên mà hành, đất nước ắt tự trị, người ắt tự chính[không sai lệch với bản tính người] hà cớ gì phải canh cánh Lễ Nhạc mà [khởi]xướng Nhân Nghĩa chứ? Canh cánh Lễ Nhạc mà xướng Nhân Nghĩa, thì ngược với bản tính người rất xa vậy!  Giống như người đánh trống tìm người bỏ trốn, đánh càng xa thì người bỏ trốn càng xa vậy!”

Qua một lúc Lão tử chỉ Hoàng hà mênh mông nói với Khổng Khâu: “Ngươi sao không học Đức lớn của nước?” Khổng Khâu nói:”Nước có đức sao?” Lão tử nói: “Nước Thiện[từ] đứng đầu: nước Thiện[từ][có]lợi vạn vật mà không tranh[giành], ở nơi cái ác của chúng sinh, đó là Đức Khiêm hạ vậy; Sông biển vốn có thể làm vua của trăm suối, lấy Thiện che chở nó nên có thể làm vua trăm suối. Thiên hạ ai nhu nhược như nước thì kẻ mạnh nào có thể thắng, đây là Đức nhu vậy; lấy nhu thắng cương, nhược thắng cường. Vì nó không có nên có thể tiến vào nơi không, do vậy có thể biết lời dạy không lời, chính là ích[lợi] của Vô Vi vậy.”

Khổng Khâu nghe xong, hốt nhiên đại ngộ, nói: “Lời này của tiên sinh, khiến tôi đốn khai cỏ rậm ngăn trở[phát quang cỏ dại] vậy: Mọi người ở trên, nước một mình ở dưới; mọi người ở nơi dễ dàng, nước một mình ở nơi hiểm trở; mọi người ở nơi trong sạch, nước một mình nơi uế tạp. Ở nơi tất cả đều là người ác, có thể tranh[giành/đấu] với ai đây?

Lão tử gật đầu nói: “Ngươi có thể dạy dỗ được! Ngươi nhớ kỹ: Không tranh đấu với thế gian thì thiên hạ không ai có thể đấu, như vậy cách này hiệu quả như Đức của nước vậy. Nước như đạo: Đạo không chỗ nào không có, nước không chỗ nào không có lợi, tránh cao thuận thấp, chưa từng có chỗ nghịch, Thiện nơi đất vậy; Không nơi trầm tĩnh, sâu không thể đo, Thiện vì nguồn gốc vậy; tổn[thất] mà không kiệt[quệ], thi[hành] bất cầu báo[đáp], Thiện vì Nhân vậy; tròn trịa tất xoay chuyển, phương hướng tất phân chia, ngăn tất dừng, khơi tất lưu, Thiện thủ tín vậy; tẩy rửa bẩn thỉu của tất cả, cân bằng của cao và thấp, Thiện trị vật vậy; Lấy chở thì nổi, lấy soi thì trong, lấy công kích thì kiên cường thì ai có thể chống lại, Thiện dùng chức năng vậy; không kể ngày đêm, lớp lớp nước nối nhau tiến tới, Thiện đãi thời gian vậy. Bậc thánh vốn tùy thời mà hành, người hiền ứng sự việc mà biến, người trí dùng Vô Vi mà trị, người đạt thành thuận theo trời mà sinh. Ngươi từ nay về sau nên bỏ cái cao ngạo trong lời nói và biểu đạt trừ cái chí trên dung mạo. Nếu không người chưa đến mà đã nghe đến, thân chưa đến mà gió đã động, trương trương dương dương như hổ trên đường lớn thì ai dám dùng ngươi?

Khổng Khâu đáp: “Lời của tiên sinh, xuất tự phế phủ mà nhập vào tâm tì của đệ tử, đệ tử thụ ích chẳng ít, đến chết khó quên. Đệ tử sẽ tuân phụng không trễ nải lười biếng để tạ ân của tiên sinh.” Nói xong thì cáo biệt Lão tử, cùng với Nam Cung lên xe cứ thế tiến về nước Lỗ.

Sau khi về đến nước Lỗ, học trò của Khổng tử tranh nhau hỏi: “Tiên sinh bái phỏng Lão tử, có gặp chăng?” Khổng tử nói: “Gặp!” Học trò lại hỏi: “Lão tử trông ra sao?” Khổng tử đáp: “Chim, tôi biết nó có thể bay; Cá, tôi biết nó có thể bơi; Thú, tôi biết nó có thể chạy. Chạy thì có thể dùng lưới, bơi thì có thể dùng câu, bay thì có thể dùng tên, đến như rồng, tôi không biết lấy gì? Rồng cưỡi gió mây mà lên chín tầng trời vậy! Tôi gặp Lão tử cũng là gặp rồng chăng?  Học thức uyên thâm mà không thể đo, chí thú cao diệu mà khó thể biết; Như rắn tùy thời mà khuất thân, như rồng ứng thời mà biến hóa. Lão Đam, thực sự là thầy ta vậy!”

Một nguồn khác là “Thái Bình Quảng Ký” có ghi lại. Lần đầu Khổng tử yết kiến Lão tử, Lão tử hỏi Khổng tử rằng: “Đắc đạo rồi chăng?” Khổng tử đáp:” Cầu 27 năm mà chưa đắc vậy.” Lão tử nói:”Dùng đạo có thể hiến người thì không ai không hiến cho vua của họ; dùng đạo mà có thể tiến cử người thì không ai không tiến cử người thân của họ; dùng đạo mà có thể khuyên nhủ người thì không ai không khuyên nhủ anh em; Dùng đạo có thể truyền cho người thì không ai không truyền cho con của họ; như vậy thì không phải, không phải đạo, trung không chủ mà đạo không thể có nơi vậy.”

Khổng tử nói: “Khâu trị Thi[Kinh], Thư, Lễ, Nhạc, [Kinh]Dịch, Xuân Thu, tụng đạo của tiên vương, những thứ để lại của Minh Chu, Triệu, gặp hơn 17 quân vương mà không được dùng, thậm chí gặp người cũng khó vậy.” Lão tử nói: “Ông thông thạo cả, cũng là xưa cũ của tiên vương, cũng là cái cũ vậy. Nay có người tu sửa đều vì xưa cũ ấy. Nếu xưa cũ phục lại, mà cũ chẳng phải khác sao?”

Khổng tử trở về, 3 ngày không đàm luận. Tử Cống thấy lạ mà hỏi. Khổng tử nói: “Tôi gặp người dùng ý như chim bay, tôi lấy ý như cung nỏ mà bắn, chưa từng hỏng; Người mà dùng ý như hươu, tôi dùng ý như cẩu mà đuổi, chưa từng hỏng; người mà dùng ý như cá dưới nước sâu, tôi dùng ý như dây câu mà ném xuống, chưa từng hỏng. Với rồng, cưỡi mây, lượn trời xanh, tôi không thể đuổi vậy. Hôm nay gặp Lão tử, như gặp rồng rồi, khiến tôi mở miệng mà không thể ngậm lại, lưỡi đưa ra mà không thể rút lại, thần đó mà không biết vậy.”

                                                                                                 Từ .secretchina.com